“พระกตัญญูกตเวทิตาธรรมอย่างอภิชาตบุตร”

พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า เป็นพระโอรสพระองค์เดียวในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนเจริญผลพูลสวัสดิ์ ซึ่งประสูติแต่หม่อมปุ่น ชมพูนุท ณ อยุธยา ไม่มีพระเชษฐา พระอนุชา หรือพระภคินีร่วมพระมารดาเลย แม้สมเด็จพระสังฆราชเจ้าพระองค์นั้นจะเสด็จอยู่ในสมณเพศ ก็ยังมีพระทัยห่วงหาอาทรในชีวิตความเป็นอยู่ของ “หม่อมโยม” เป็นอย่างยิ่ง ด้วยทรงเป็น “เสาหลัก” เพียงหนึ่งเดียวในชีวิตของพระชนนี

เมื่อพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า ทรงดำรงพระอิสริยยศที่ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพระสถาพรพิริยพรต และทรงดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม ทรงอุปการะ “หม่อมโยม” ให้มีที่พักอาศัยไม่ไกลจากวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม เพื่อให้ทรงสอดส่องดูแลความเป็นอยู่ของ “หม่อมโยม” ได้สะดวก ทรงขอร้องเจ้าของห้องแถวมุมถนนราชบพิธ เชื่อมเฟื่องนครฟากตะวันตก ให้เป็นที่พักอาศัยของ “หม่อมโยม” จนตลอดชีวิต กับทั้งประทานสิ่งจำเป็นให้ “หม่อมโยม” ยังชีพได้อย่างผาสุก ครั้งนั้น ทรงได้รับนิตยภัตเดือนละ ๘๐ บาท ก็ประทาน “หม่อมโยม” ทั้งหมด แม้เมื่อทรงสถิตในพระอิสริยยศพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวง ที่สกลมหาสังฆปริณายก ทรงได้รับนิตยภัตเดือนละ ๘๐๐ บาท ก็ประทาน “หม่อมโยม” ทั้งสิ้นเช่นที่แล้วมา

นอกจากนี้ พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า ยังทรงกะการล่วงหน้าถึงการศพหม่อมโยม โปรดให้พระคลังข้างที่เป็นไวยาวัจกรสะสมทุนไว้ถึง ๒๐,๐๐๐ บาท เพื่อการศพ “หม่อมโยม “ และโปรดให้ปฏิสังขรณ์วัดมะขามใต้ (วัดชินวราราม จังหวัดปทุมธานี) สำหรับเป็นที่ปลงศพ “หม่อมโยม”อย่างสามัญชน

หม่อมปุ่น ชมพูนุท ณ อยุธยา เป็นสตรีที่มีบุญอย่างเต็มเปี่ยม ทันได้เห็นทายาทเพียงหนึ่งเดียวได้ทรงดำรงตำแหน่งสกลมหาสังฆปริณายก และทรงปฏิบัติพระกรณียกิจเป็นคุณแก่พระพุทธศาสนาอย่างมากมาย ครั้ง “หม่อมโยม” ในสมเด็จพระสังฆราชเจ้าพระองค์นั้นถึงแก่กรรมลง โปรดให้เชิญศพ “หม่อมโยม” มาตั้งบำเพ็ญกุศล ณ ศาลาการเปรียญคณะนอก (ศาลาร้อยปี) วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานโกศโถเป็นเกียรติยศประกอบศพเป็นกรณีพิเศษ มีพระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมศพ ๓ คืน และมีพิธีพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุวัดเทพศิรินทราวาส เกียรติยศเช่นนี้ย่อมเกิดแต่การบำรุงเลี้ยงดูอภิชาตบุตรให้ถึงความเจริญรุ่งเรืองเช่นที่ “หม่อมโยม” อภิบาลสมเด็จพระสังฆราชเจ้าจนเติบใหญ่เป็นหลักพระศาสนา เมื่อรับพระราชทานเพลิงศพแล้ว จึงโปรดอัญเชิญอังคาร “หม่อมโยม” ไปบรรจุ ณ วัดมะขามใต้ แทนการปลงศพตามที่ตั้งพระทัยไว้เดิม นับว่าทรงจัดการศพ “หม่อมโยม” อย่างเพียบเพ็ญด้วยเกียรติอันสตรีสามัญจะพึงมีได้

พระกตัญญูกตเวทิตาธรรมในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า ย่อมสรุปลงได้ดังที่สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงชินวราลงกรณ ทรงสรรเสริญพระเกียรติคุณข้อนี้ว่า “ทรงสนองคุณูปการหม่อมโยมมาด้วยพระหฤทัยเปี่ยมด้วยกตัญญูกตเวทิตาธรรมอย่างอภิชาตบุตรโดยแท้”