Thaiihdc.org

เศรษฐกิจเชิงพุทธ : เปรียบเทียบเศรษฐกิจของฆราวาสกับพระสงฆ์

วาทิน ศานติ์ สันติ

ภาพจาก : http://eyesimage.wordpress.com/2010/04/27

ข่าวพระสงฆ์ไทยทุกวันนี้หลายข่าวทำให้เราชาวพุทธไม่ค่อยสบายใจมากนัก โดยเฉพาะข่าวพระสงฆ์ใช้ศรัทธาประชาชนเรียกเงินมหาศาลจนซื้อบ้าน ซื้อรถ ซ้อเครื่องบินส่วนตัวได้ เพื่อนผู้เขียนคนหนึ่งบอกว่า องค์กรสงฆ์เป็นเพียงองค์กรเดียวที่ไม่อาจตรวจสอบฐานะทางการเงิน ผมก็ว่าจริง บางวัดมีเงินบริจาคมหาศาล มากจนนำเงินนั้นมาพัฒนาประเทศได้มากมาย คำถามสำคัญ เงินบริจากถูกนำไปใช้อะไรบ้าง ใครเป็นผู้ดูแล

ศาสนาพุทธเป็นศาสนาที่เน้นกระปฏิบัติตนเพื่อไปให้ถึงความสุขอันสูงสุดคือ “นิพพาน” ดังนั้นหลักคำสอนของศาสนาพุทธจึงสอดแทรกทุกกิจกรรม โดยเฉพาะเศรษฐกิจซึ่งผูกพันกับวิถีการดำเนินชีวิตของมนุษย์อย่างแท้จริง ไม่ว่าจะเป็นฆราวาสหรือพระสงฆ์ แต่กระนั้นเป้าหมายหลักก็ต่างกัน

เศรษฐกิจกับพุทธศาสนาเปรียบเทียบฆราวาสกับพระสงฆ์

๑. เป้าหมาย

ฆราวาส เพื่อ ๑.) การมีทรัพย์ ๒.) การใช้จ่ายทรัพย์ ๓.)การไม่มีหนี้สิน ๔.)ปราศจากทุกข์

พระสงฆ์ เพื่อ ๑.) เพื่อเข้าสู่พระนิพพาน ๒.) เพื่อขัดเกลากิเลศ

๒. การได้มา

ฆราวาส ได้มาจากสัมมาอาชีวะโดยการประกอบอาชีพหรือเลี้ยงชีพชอบ เป็นการได้มาอันสุจริต เพื่อ ๑.) ความมั่นคงทางเศรษฐกิจ ๒.) ท่ามกลางจิตใจที่มีคุณธรรมเพื่อประโยชน์ในชาตินี้ หรือชาติหน้า ๓.) หรือเพื่อหวังความสูงสุดคือนิพพาน ทรัพย์ที่ได้มาต้องไม่ผิดกฎหมาย ไม่ผิดศีลธรรม และไม่ผิดกรรมบถ

พระสงฆ์ ได้มากจากการ บิณฑบาต เพื่อประโยชน์ในการดำรงชีวิตประจำวันเพื่อใช้สอย การร้องขอนั้นสงฆ์สามารถขอได้เฉพาะญาติหรือผู้ที่ปวารณาตนไว้แล้วเท่านั้น เหตุที่บัญญัติเรื่องการได้มาของทรัพย์นั้นสามารถจำแนกได้ดังนี้

๑. เพื่อขัดเกลาจิตให้มีคุณธรรมและพระนิพพาน คือการดำรงชีวิตที่ไม่ยุ่งยาก

๒. เพื่ออยู่เป็นสุขของสงฆ์ เพื่อให้สังคมสงฆ์เป็นสังคมที่ดี

๓. เพื่อข่มบุคคลผู้เก้อยาก หรือผู้ที่ไม่มีความอาย

๔. เพื่อความสำรวมแห่งสงฆ์อันมีศีลเป็นที่รัก

๕. เพื่อป้องกันอาสวะอันเกิดในปัจจุบัน และในอนาคต

๖. เพื่อความเลื่อมใสของคนที่ยังไม่เลื่อมใส และคนที่เลื่อมใสแล้ว

๗. เพื่อความตั่งมั่นแห่งพระสัจธรรม

๘. เพื่อเอื้อเฟื้อพระธรรมวินัย ให้พระธรรมวินัยคงอยู่ได้ เพราะหากบัญญัติขอหนึ่งและรักษาได้ บัญญัติอื่นจะสามารถคงอยู่ได้เช่นกัน

๙. สามารถขัดเกลาตนเอง เป็นหนึ่งในการปฏิบัติธรรมและเกี่ยวข้องกับผู้อื่นในแง่การเลื่อมใสด้วย

นอกจากนี้ยังได้กล่าวถึงการแสวงหาทรัพย์ที่ไม่สมควร (อเนสนา) เอาไว้ กล่าวคือ หากทรัพย์ที่ได้มานั้นจะถือว่าเป็นทรัพย์ที่ไม่บริสุทธิ์ ถือเป็นอาบัติ

๑. ห้ามทรัพย์ที่ได้มาจากการอวดอุตริมนุษยธรรม

๒. ห้ามชักสื่อนำทรัพย์มาให้

๓. ห้ามร้องขอต่อบุคคลที่ไม่ใช่ญาติหรือผู้ที่ไม่ได้ปวารณาตน

๔. ห้ามขอในเวลาที่ไม่สมควรเช่น การร้องขออาหารในเวลาอันวิกาล

๕. แกล้งอาพาธเพื่อแสดงความเห็นใจให้ได้มาซึ่งทรัพย์

๖. พูดชักจูงให้ผู้คนตายใจจนนำทรัพย์มาให้

๗. บีบบังคบด้วยวิธีต่าง ๆ ทั้งที่ผู้นั้นไม่เต็มใจ

๘. ต่อลาภด้วยลาภ

๓. การใช้

ฆราวาส ควรใช้ให้พอดี พอเพียง ไม่ใช้จนเกินกำลังก่อให้เกิดหนี้สิน ไม่ใช้ไปตามลิเลส

พระสงฆ์ ควรใช้แต่ความพอดีในการดำรงชีวิตและปฏิบัติธรรม เป็นไปเพื่อการขัดเกลากิเลศ จำแนกได้ดังนี้

๑. ใช้แค่บริขาร ๘ อันประกอบด้วย สบง จีวร สังฆาฏิ บาตร มีดโกนหรือมีดตัดเล็บ เข็ม ประคด กระบอก กรองน้ำ ซึ่งสงฆ์ต้องพิจารณา ๒ ขณะคือ ขณะรับและเมื่อรับแล้ว  หากรับโดยปราศจากการพิจารณาจะถือว่าของที่ได้มานั้นอาบัติ

๒. เพื่อขัดเกลากิเลศ ซึ่งเป็นการปฏิบัติธรรมอย่างหนึ่ง เป็นการเจริญสัมปชัญญะกรรมฐาน เพื่อพิจารณาวัตถุประสงค์ของการใช้สอยสิ่งของเหล่านั้นเช่น กินเพื่ออะไร ที่อยู่อาศัยเพื่ออะไร ยาเพื่ออะไร เครื่องนุ่งห่มเพื่ออะไร เมื่อพิจารณาแล้วทำให้ไม่ยึดติดกับสิ่งของเหล่านั้น อีกทั้งเพื่อรู้ว่าสิ่งที่ได้มาคืออะไร หากไม่พิจารณาจะถือว่าเป็น การกินใช้อย่างขโมย การกินใช้อย่างเป็นหนี้ กินใช้อย่างทายาท กินใช้อย่างเจ้าของ ซึ่งไม่เหมะกับพระสงฆ์

๔. การสะสม

ฆราวาส สะสมเพื่อใช่สอยยามจำเป็น หรือเพื่อการดำรงชีวิตในแต่ละอาชีพของตนเอง เช่น สะสมเพื่อค้าขายเป็นต้น

พระสงฆ์ ต้องไม่สะสมทรัพย์ที่ได้มาโดยไม่จำเป็นและต้องเป็นไปตามพระวินัยกล่าวคือ

๑. ต้องไม่สะสมของที่ได้มาและต้องรู้ว่าสิ่งของหรืออาหารต่าง ๆ นั้นสามารถเก็บไว้ได้นานเท่าใด  อาหารทั่วไปเก็บได้ตามเวลา เช่นเช้า – เที่ยงวันเท่านั้น หากเป็นสิ่งของที่ใช้ปรุงยาสามารถเก็บไว้ได้ตลอด

๒. เพื่อไม่ให้ยึดติดไม่ให้หวงแหน

๓. เพื่อความเป็นระเบียบในการอยู่ร่วมกันของสงฆ์

๔. เพื่อการอาศัยร่วมกับฆราวาสอย่างเป็นสุข เพื่อไม่ให้เกิดการติเตียน

ตัวอย่างการใช้ทรัพย์ตามหลักศาสนา

ฆราวาส การใช้ทรัพย์ หรือการมีวิถีทางเศรษฐกิจที่ไม่สอดคล้องกับหลักทางพระพุทธศาสนา เป็นการเอาเปรียบและเบียดเบียนผู้อื่น เช่น นักการเมืองแสวงหาทรัพย์อันเกิดจากการทุจริต การช้อราษฎร์บบังหลวง ทำให้บ้านเมืองไม่สามารถพัฒนาไปได้อย่างที่ควรจะเป็น ใช้อำนาจที่ตนมีเป็นเครื่องมือแสวงหาทรัพย์ที่ไม่เป็นธรรมให้กับตนเองและเพื่อนพ้อง ทำให้เกิดการแตกแยกทางสังคม รวมถึงนักธุรกิจที่ไม่มีศีลธรรมก็จะแสวงหาทรัพย์โดยไม่สนหลักมนุษยธรรม เกิดการขัดแย้งระหว่างชนชั้นนายทุนและลูกจ้าง หากประชาชนปฏิบัติตนตามหลักเศรษฐกิจของศาสนาพุทธและรวมถึงหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สังคมไทยก็จะอยู่เป็นสุข แม้ประสบปัญหาทางเศรษฐกิจก็สามารถเลี้ยงตนเองได้

พระสงฆ์ หากปฏิบัติตามหลักเศรษฐกิจตามพระธรรมวินัย สังคมสงฆ์ก็จะอยู่อย่างสงบสุข เป็นที่ศรัทธาของประชาชน ศาสนาพุทธจะมีผู้เลื่อมใสมากมาย เป็นการสืบทอดพระศาสนาให้ยาวนานขึ้น เช่นการใช้ผ้าจีวรของพระอานนท์ ที่ใช้อย่างคุ้มค่าคือเริ่มจากการเป็นเครื่องนุ่งห่ม เมื่อเก่าแล้วก็ใช้เป็นผ้าปูนอน เก่าแล้วใช้ปัดเช็ดถู เก่ามาใช้เป็นผ้าเช็ดเท้า และเมื่อเก่าจนใช้ไม่ได้ก็ตำรวมกับมูลดินเพื่อซ่อมแซมที่อยู่อาศัย ซึงถือเป็นตัวอย่างของการใช้สอยทรัพย์อย่างคุ้มค่า

บทสรุป

เหตุที่ต้องหลักธรรมกับเศรษฐกิจเพราะ ผู้ที่เข้าบวช รวมถึงฆราวาสนั้นมีภูมิหลังที่ไม่เท่ากัน ฐานะทางสังคมและการเงินไม่เท่ากัน แต่เมื่อมาอยู่รวมกันแล้ว จะต้องประพฤติปฏิบัติให้เป็นแนวทางเดียวกัน เสมือนดอกไม้ต่างพรรณต่างสีที่กระจัดกระจายถูกนำมาร้อยเป็นพวงเดียวอย่างสวยงาม

วาทิน ศานติ์ สันติ

๒๐ ต.ค. ๒๕๕๖

บันทึกนี้เขียนที่ GotoKnow โดย วาทิน ศานติ์ สันติ

อิทธิพลของปรัชญาและศาสนาที่มีต่องานศิลปกรรมไทย ภาคสรุป

วาทิน ศานติ์ สันติ

ภาพจาก : http://ter-np.blogspot.com/2010/12/blog-post.html

ประเทศไทยยึดมั่นพุทธศาสนาเป็นศาสนาหลัก แต่ก็ให้ความสำคัญกับศาสนาต่าง ๆ เช่นศาสนาพราหมณ์ ศาสนาคริสต์ รวมถึงพุทธมหายาน  ศาสนาเป็นส่วนสำคัญในการดำเนินชีวิต เป็นเครื่องยึดเหนี่ยว งานศิลปกรรมในศาสนาถือเป็นปริศนาธรรมเข้าสู่หลักธรรม อีกทั้งบ่งบอกถึงฐานะ อำนาจ รถนิยม คตินิยม ของผู้สร้างได้ด้วย เพื่อการเผยแพร่ศาสนาให้ยืนยาว

๑. งานสถาปัตยกรรม

คติความศาสนาพราหมณ์และพุทธเรื่อง “คติภูมิจักรวาล” เชื่อว่า ศูนย์กลางของจักรวาลคือเขาพระสุเมรุอันเป็นที่สถิตของพระอิศวร ด้านล่างลดหลั่นกันลงมาเป็นที่อยู่ของเหล่าเทวดาและสัตว์ในป่าหิมพาน มีทะเลล้อมรอบทั้งสี่ทิศ มีทวีปทั้งสี่ทิศ งานสถาปัตยกรรมไม่ว่าในสถาบันพระมหากษัตริย์หรือในศาสนาสร้างด้วยคตินี้ทั้งสิ้น เช่นการสร้างหลังคาซ้อนชั้น การใช้เทวดาและสัตว์ อมนุษย์หิมพานเป็นส่วนประกอบของอาคาร เป็นการนำคตินามธรรมสู่รูปธรรม

๑.๑ พระราชวัง กษัตริย์เป็นสมมติเทพ ที่อยู่อาศัยจึงมีความวิจิตรและเต็มไปด้วยสัญลักษณ์ของเทพเจ้า เช่นหลังคาซ้อนชั้นหมายถึงชั้นของเขาพระสุเมรุ เช่นพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท หน้าบรรณพระอินทร์ทรงช้างเอรวัณ ตรีศูร เช่นพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท

๑.๒ เทวาลัยปราสาทหิน เป็นเทวลัยของศาสนาพราหมณ์เป็นส่วนใหญ่ ในศิลปะลพบุรี อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๒ เป็นต้นมา เช่น เทวลัยในไศวนิกาย ปราสาทพนมรุ้ง จ.บุรีรัมย์ เทวลัยในไวษณพนิกาย ปราสาทนารายเจงเวง จ.สกลนคร

๑.๓ วัดไทย ปรากฏสัญลักษณ์ทางพระพุทธศาสนาเทรวาท มหายานและศาสนาพราหมณ์ไว้มากมายเช่น

- ลายหน้าบันนารายณ์ทรงครุฑยุตนาคที่วัดสุทัศน์เทวราราม คติความเชื่อในศาสนาพราหมณ์

- ช่อฟ้า ใบละกา หางหงส์ ที่พวยพุ่งเป็นเปลวสู่เบื่อบนเป็นความเชื่อในพุทธศาสนาเถรวาท เรื่องนิพพาน

- ชั้นหลังคาซ้อนชั้นแสดงถึงคติเขาพระสุเมรุ

- เส้นนอกของอาคารจะเป็นเส้นโค้ง ดูเบาล่องลอยสู่เบื้อบน

- เจดีย์แสดงคติเขาพระสุเมรุ ส่วนปล่องไฉนแสดงสัญลักษณ์ตัวเลขเช่น ๕ ชั้น ๒๘ ชั้นแสดงถึงจำนวนพุทธเจ้า

- วัดไทยร่วมสมัย เช่นวัดร่องขุน จ.เชียงราย แสดงถึงสีขาวแห่งความบริสุทธิ์ เส้นพวยพุ่งขึ้นสูงแสดงถึงพระนิพพาน

สะพานข้ามน้ำเข้าโบสถ์หมายถึงการข้ามสังสารวัฎ

๑.๔ วัดจีนในไทย แสดงคติมหายาน มีสัญลักษณ์มงคลจีนประดับ เช่น ท้อคือความยั่งยืน,ห่านคือ  อาคารประดิษฐานพระพุทธรูปคติมหายานเช่นที่วัดมังกรกมลาวาส มีพระอมิตาภะ พระศรีอารยเมตรไตรย พระโพธิสัตว์มหาสถาปราบ หากเป็นศาลเจ้าจะมีรูปเคารพเทพเจ้าประจำศาล เช่น ศาลเจ้านาจาซาไท่เจื่อ จ.ชลบุรี มีรูปเคารพเทพเจ้านาจา

๑.๕ วัดไทยผสมศิลปกรรมจีน เช่น วัดราชโอรส เป็นศิลปะพระราชนิยมในรัชการที่ ๓จะลดรูปแบบราชประเพณีออกไป เช่นตัดช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ ประดับกระเบื้อเคลือบแทน ใส่สัญลักษณ์สัตว์ ดอกไม้มงคลแทน ทวารบานก็ใช้ตุ๊กตาหินแบบจีน

๑.๖ บ้านเรือนไทย ยกพื้สูง ทำด้วยไม้ โปรง หลังคาจั่วสูง  แสดงถึงความสงบ ร่มเย็น เลื่อมใส

๒. งานประติมากรรม

๒.๑ พระพุทธรูป จะเน้นความอ่อนช้อยงดงาม สงบ แสดงลักษณะมหาบุรุษ ๓๒ ประการ สวยงามที่สุดคือพุทธรูปสุโขทัย เช่นพระพุทธชินราช จ.พิษณุโลก

๒.๒ เทวรูปในศาสนาพราหมณ์ แสดงอำนาจของเทพเจ้า พระพรหมผู้สร้าง พระนารายณ์ผู้รักษา พระศิวะผู้ทำลาย แสดงหลายกร มีอาวุธมาก เช่นเทวรูปในศิลปะลพบุรี

๒.๓ ประติมากรรมร่วมสมัย ของ เขียน ยิ้มสิริ แสดงถึงความอ่อนช้อย อิทธิพลศิลปะสุโขทัย เช่น “เสียงขลุ่ยทิพย์” ทิพย์ที่เกิดคำสอนของพุทธศาสนา

๓. จิตกรรม

๓.๑ ราชประเพณี ในโบสถ์ วิหาร ด้านหลังพระประธานแสดงคติไตรภูมิ ด้านผนังสกัดแสดงมารผจญ ด้านบนแสดงเทพชุมนม ระดับหน้าต่างแสดงพุทธประวัติ ในศาสนาพราหมณ์ด้วยเช่นจิตกรรมเรื่องรามเกียรติ์ สมัยรัชกาลที่ ๔ ลงมา จะเน้นความเสมือนจริง เช่นภาพประวัติศาสตร์ของ ขรัวอินโข่ง

๓.๒ ร่วมสมัย เช่น ภาพของเฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์ แสดงความสุขสงบของการเข้าถึงธรรมมะ ทิพยวิมาน  ด้านล่างเน้นสีสรรสวยงาม ด้านบนเน้นสีโทนเย็นและอุ่นแสดงถึงความสุข  ภาพภิกษุสันดานกาของ อนุพงษ์ จันทร แสดงความเสื่อมของนักบวชในพระพุทธศาสนา

๓.๒ ลายไทย เช่นลายกนกเปลวที่พวยพุ่งแสดงถึงการขึ้นสู่ที่สูง การเข้าสู่พระนิพพาน

๔. นาฏกรรมและการแสดง

๔.๑ ในศาสนาพุทธ เช่นการแสดงประกอบการเทศมหาชาติ ทั้ง ๑๐ ชาติของพระพุทธเจ้า

๔.๒ ในศาสนาพราหมณ์ เช่น โขนเรื่องรามเกียรติ์ เป็นศิลปะประจำชาติไทย

๔.๓ ผสมผสานเช่น ละคร ราชาธิราช ตอนสมิงพระรามรบกามณี เป็นการผสมวัฒนธรมไทยและจีน

๔.๔ ในวัฒนธรรมจีน งิ้ว แสดงเรื่องทางประติศาสตร์จีน และเทพนิยายปรัมปรา

๔.๕. ละครเวที เช่น เยิรพระยม คณะนิทเศศาสตร์ มหาวิทยาลัยกรุงเทพ เป็นการตระหนักถึงสัจธรรมของชีวิต การไม่ประมาท มรณานุสติ

๔.๖. ละครทีวี เช่น เจ้ากรรมนายเวร ของ สุพล วิเชียรฉาย แสดงถึงเวรกรรมตามสนอง ไม่มีคนใดหลีกหนีกรรมที่ตนทำได้

๔.๗. การ์ตูน เณรน้อยอิคคิวซัง ปรัชญาของนิกายเซ็น การแก้ปัญหาต่าง ๆ จากสติปัญญาตนเอง ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน

๔.๘ ภาพยนตร์ไทย แม่นาคพระโขนง แสดงความไม่จีรังของชีวิต ไม่มีใครหลีกหนีไตรลักษณ์ไปได้

๔.๙ ภาพยนตร์ต่างประเทศ เรื่อง Matrix การแสวงหาหนทางการหลุดพ้นอย่างแท้จริงจากความเชื่อเดิมจากพระเจ้าด้วย

๕. เพลง

๕.๑ ดนตรีไทยเดิม เพลงพญาโศก มีตั้งแต่สมัยอยุธยา ประกอบโขน แสดงความเศร้า อาวรณ์ ความไม่เที่ยงแท้

๕.๒ ดนตรีไทยสากล ของ จีนวัน ดินป่า เพลงปลูกฝังจิตสำนึกที่ดีงามแก่เยาวชนและสังคมโดยยึดตามคำสอนของพุทธทาส

๕.๓. เพลงลูกกรุง เพลงพรหมลิขิตของสุนทราภรณ์ ชีวิตของมนุษย์ดำเนินไปตามลิขิตของพระพรหม

๕.๔ เพลงสวด ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร กล่าวถึงพระกรุณาอันยิ่งใหญ่ของพระโพธิสัตว์ ดนตรีแสดงความสงบ เกิดสมาธิ

๖. วรรณกรรม

๖.๑  วรรณกรรมในพุทธศาสนาเช่น ไตรภูมิพระร่วง แสดงภพภูมิต่าง ๆ ความน่ากลัวของนรก ให้คนแกรงกลัวต่อบาป

๖.๒ วรรณกรรมร่วมสมัยแสดงวัฒนธรรมจีนในสังคมไทย เช่น อยู่กับก๋ง กล่าวถึงคำสอนให้ใช้ชีวิตเรียบง่าย รู้จักคุณค่าของสิ่งของและชีวิต ลอดลายมังกร แสดงถึงปรัชญาการดำรงชีวิตและเศรษฐกิจจนสร้างฐานะที่ดีได้

๖.๓ เรื่องสั้น กามสุขัลลิกานุโยค ของวินทร์ เลียววารินทร์ ในรวมเรื่องสั้น สิ่งมีชีวิตที่เรียกว่าคน กล่าวถึงภิกษุสงฆ์เผลอเลอหลงในรูปลักษณ์สตรีที่ถูกขุมด้วยผ้าบาง ๆ แต่เมื่อเห็นภายใต้ผ้าว่าหญิงสาวเป็นโรครายก็คิดได้

สรุป

งานศิลปกรรมไทยมีอิทธิพลของศาสนาพุทธ เถวราท มหายาน พราหมณ์อยู่ชัดเจน เพื่อตอบสนองทางด้านจิตใจ เป็นปริศนาธรรม และเปลี่ยนนามธรรมให้เป็นรูปธรรม เมื่อผู้คนได้ชื่อชมก็จะรู้สึกอิ่มเอมใจและสร้างความศรัทธาเข้าถึงศาสนาได้ไม่ยากนัก

วาทิน ศานติ์ สันติ

๒๐ ตุลาคม ๒๕๕๖

บันทึกนี้เขียนที่ GotoKnow โดย วาทิน ศานติ์ สันติ

ความแตกแยกแบ่งฝักฝ่าย : วิเคราะห์สังคมไทยหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕

วาทิน ศานติ์ สันติ

รูปจาก เรือนไทยวิชาการ.คอม http://www.reurnthai.com/index.php?topic=3419.375

ปรัชญาและทฤษฎีการเมืองการปกครองโดยสังเขป

แนวความคิดปรัชญาการเมืองแบบตะวันตกมักไม่ยุ่งเกี่ยวกับปรัชญาการดำรงชีวิตของประชาชนมากนัก ผิดกับปรัชญาของตะวันออกที่มีหลักศีลธรรมและศาสนาควบคู่ไปด้วย  ปรัชญาแบบตะวันออกเน้นการปฏิบัติย่างชัดเจน

ลักษณะของรัฐสามรถจำแนกได้อย่างคร่าว ๆ ดังนี้

๑. State as Machine สสารนิยม คือ รัฐเป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นเป็นเครื่องจักร บุคคลในสังคมมีความสัมพันธ์แบบตัวจักร

๒. State as Organism องคาพยพ  รัฐเป็นสิ่งมีชีวิตเหมือนอวัยวะส่วนต่าง ๆ ของร่างกายมนุษย์

๓. State as Class แบบชนชั้น รัฐเกิดขึ้นเพราะสังคมดำเนินอยู่บนพื้นฐานการผลิต เกิดความขัดแย้งระหว่างชนชั้นนายทุนกับแรงงาน สังคมที่ไม่มีชนชั้นถือว่าดีที่สุด

ที่มาของอำนาจมีสองแบบคือ ประชาธิปไตย ประชนเป็นผู้มอบให้ และ เทวาสิทธิ์ พระเจ้าเป็นผู้มอบ  สำหรับประเทศไทย อำนาจของผู้ปกครองและรูปแบบการปกครองมีผลต่อสภาพทางสังคมอย่างหลีกเหลี่ยงไม่ได้ โทมัส ฮอปกล่าวว่า รัฐและสังคมเป็นสิ่งจำเป็น รัฐต้องมีอำนาจเพื่อปกป้องประชาชน

พัฒนาการทางสังคมไทย

สังคมไทยสมัยก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕

สมัยสุโขทัยสังคมเป็นระบบครอบครัว  มีการรวมกลุ่มเพื่อช่วยตนเองและหมู่ญาติ ไม่มีการแบ่งแยกชนชั้นอย่างชัดเจน ปลายสุโขทัยเริ่มมีการแบ่งชนชั้นคือผู้ปกครองและใต้ปกครอง  เป็นแบบพ่อบ้านกับลูกบ้าน

สมัยอยุธยา ถือเป็นสังคมศักดินาเนื่องจากมีอาณาเขตที่กว้างใหญ่ ต้องการแรงงานสร้างความมั่นคง มีการแบ่งชนชั้นอย่างชัดเจนเพื่อควบคุมกำลังคน ผู้ปกครองคือพระมหากษัตริย์ ฐานะสมมติเทพ รองลงมาคือขุนนาง ผู้ใช้แรงงานคือไพร่ ชนชั้นล่างสุดคือทาส การเลื่อนฐานะทางสังคมสามารถเกิดขึ้นได้ เช่นการทำความชอบช่วงสงคราม เสรีภาพของประชาชนมีไม่มากนัก

รัตนโกสินทร์ ร. ๔ – ๕ สังคมต้องปรับตัวรับเอาความรู้ตะวันตก เพื่อให้ชาติรอดพ้นจากการเป็นอาณานิคม ชนชั้นสูงถ่ายทอดให้ชนชั้นล่าง มีสงครามน้อยลงไม่จำเป็นต้องใช้กำลังคนมากมาย ใช้แรงงานชาวจีนเพิ่มขึ้น กลไกลในการควบคุมไพร่เสื่อมลง มีการยกเลิกระบบไพร่และทาส หลังจากทำสนธิสัญญาเบาว์ริ่ง สภาพเศรษฐกิจไทยเปลี่ยนจากการผลิตเพื่อยังชีพเป็นการผลิตแบบส่งออก

กระแสประชาธิปไตยจากชาติตะวันตก ผนวกกับสื่อการพิมพ์ ทำให้ประชาชนตื่นตัวเรื่องสิทธิเสรีภาพ มีการเรียกร้องประชาธิปไตยเช่น เหตุการณ์กบฏ ร.ศ. 130 ที่เหล่าชนชั้นนำเรียกร้องการปกครองประชาธิปไตยจากรัชกาลที่ ๖

สังคมไทยในช่วงและหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ๒๔๗๕

พ.ศ. ๒๔๗๕ ในสมัย ร.๗ กลุ่มคณะราษฎรเปลี่ยนแปลงการปกครองจากสมบูรณาญาสิทธิราชมาสู่ระบอบประชาธิปไตย โดยถือหลัก ๖ ประการคือ เอกราช ความสงบภายใน เศรษฐกิจ สิทธิเสมอภาค เสรีภาพ ให้เกิดผลกระทบต่อสังคมไทยมากมาย เช่น

การศึกษา ประกาศใช้แผนการศึกษาชาติ พ.ศ. ๒๔๗๘ เพื่อขยายการศึกษาอย่างเสมอภาค ไม่จำกัดเพศ เชื่อชาติ ศาสนา ให้ทุกตำบลมีโรงเรียนเป็นศึกษาภาคบังคับ จัดตั้งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์และการเมือง

ความเสมอภาคทางสังคม รัฐธรรมนูญประกาศใช้ ๑๐ ธันวาคม ๒๔๗๕ รับรองความเสมอภาคทางกฎหมายและเสรีภาพของประชาชน ได้รับความคุ้มครองตามกฎหมาย ยกเลิกบรรดาศักดิ์ของข้าราชการผลเรือน

วัฒนธรรม นำวัฒนธรรมตะวันตกเข้าสู่สังคมไทย โดยเฉพาะ การดำรงชีวิตประจำวัน และการใช้เทคโนโลยีแบบตะวันตก ยกย่องสิทธิสตรีว่ามีความสามรถเท่าเทียมบุรุษ จัดตั้งสภาวัฒนธรรมแห่งชาติเพื่อวางระเบียบวัฒนธรรมไทย

สังคมไทยในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม

นับว่าอำนาจการปกครองอยู่ในมือของผู้นำประเทศแต่เพียงผู้เดียว เรียกว่า การปกครองแบบเผด็จการมีลักษณะทางสังคมดังนี้

๑. ลัทธิทหารนิยม จากการตื่นตัวลัทธิเผด็จการทหารที่มาจากเยอรมนีและอิตาลี มีการปลูกฝังให้เยาวชนไทยนิยมทหาร

๒. แนวคิดสร้างชาติไทยให้ยิ่งใหญ่ มีวัฒนธรรมที่ยิ่งใหญ่

๓.  รัฐออกรัฐนิยม ๑๒ ฉบับ เช่น ให้คนไทยยืนเคารพธงชาติ ผู้ชายนุ่งกางเกง ผู้หญิงสวมกระโปรง สวมหมวกอกนอกบ้าน เลิกกินหมากพลู เลิกรับประทานอาหารด้วยมือ เลิกเชื่อไสยศาสตร์และโหราศาสตร์ มีการปรับปรุงภาษาเขียน

สภาพทางสังคมและผลกระทบ

ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ ๒ เกิดปัญหาในสังคมมากมาย เช่น ปัญหาโจรผู้ร้ายชุกชุม การช้อราษฎร์บังหลวง ค่าครอบชีพสูง ขาดแคลนเครื่องอุปโภคบริโภค การกระจุกตัวอยู่ในเมืองใหญ่ การขายตัวของภาคอุตสาหกรรม  การเหลื่อมล้ำทางสังคม เกิดปัญหานายจ้างกับลูกจ้าง การสืบทอดอำนาจเผด็จการ การรัฐประหารหลายครั้ง เหตุการณ์สำคัญเช่น

วันมหาวิปโยค ๑๔ ตุลาคม ๒๕๑๖ ประชาชนและนักศึกษารวมตัวต่อต้านเผด็จการทหาร เป็นการเรียกร้องประชาธิปไตยครั้งยิ่งใหญ่ เรียกร้องเสรีภาพในการแสดงออกทางการเมือง รัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. ๒๕๑๗ ถือเป็นประชาธิปไตยที่สมบูรณ์ที่สุดฉบับหนึ่ง

๖ ตุลาคม ๒๕๑๙ ชัยชนะของประชาชนในปี พ.ศ. ๒๕๑๖ ถูกต่อต้านจากหลายฝ่ายเพราะมองว่าเป็นการสนับสนุนจากพรรคคอมมิวนิสต์ นำไปสู่การปราบปรามนักศึกษา มีการรัฐประหารล้มล้างรัฐธรรมนูญ ประชาชนและนักศึกษาจำนวนมากต้องหนีเข้าป่า

พฤษภาทมิฬ ๒๕๓๕ ประชาชนได้เรียกร้องประชาธิปไตย ต่อต้านการขึ้นสู่อำนาจของพลเอกสุจินดา คราประยูรที่ไม่ได้เกิดจาการเลือกตั้ง สังคมไทยใช้เทคโนโลยีเช่นโทรศัพท์มือถือ เรียกม๊อปครั้งนี้ว่า “ม๊อปมือถือ” ข่าวสารแพร่กระจายไปอย่างรวดเร็ว รัฐไม่สามารถปิดข่าวหรือปล่อยข่าวลือได้อย่างที่เคย

๑๙ กันยายน ๒๕๔๙ พลเอกสนธิ บุญรัตกลิน และคณะ ภายใต้ชื่อ ค.ม.ช. (คณะรักษาความมั่นคงแห่งชาติ) ยึดอำนาจรัฐบาลทักษิณ ชินวัติ บ้านเมืองแตกแยกเป็น ๒ ฝ่าย มีสัญลักษณ์โดยการแบ่งสีเสื้อ คือเสื้อแดง สนับสนุนฝ่ายทักษิณ ชินวัติ เสื้อเหลือง คือฝ่ายต่อต้าน สังคมเกิดความแตกแยกกระทบกระทั้งรุนแรงมีผู้เสียชีวิตและกระทบต่อเศรษฐกิจเป็นอย่างมาก มีการโจมตีกันด้วยข่าวสาร ข่าวโคมลอยและข้อมูลเท็จ ประชาชนไม่อาจทราบว่าข้อมูลใดเป็นจริงหรือเท็จ เหตุการณ์ดังกล่าวยังไม่สามารถคลี่คลายแม้นในปัจจุบัน

สรุป

แม้จะมีการเปลี่ยนแปลงอำนาจการปกครองจากสมบูรณาญาสิทธิราชมาสู่ประชาธิปไตย แต่ปัญหาทางสังคมก็ไม่อาจเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีได้นัก อันเนื่องมากจากการใช้อำนาจของผู้ปกครองที่ไม่เป็นธรรมและแฝงผลประโยชน์ อีกทั้งการครอบงำประชาชนโดยข้อมูลข่าวสารที่เป็นเท็จ ทำให้สังคมเกิดการแตกแยกมากมาย แม้ประเทศจะเจริญไปด้วยเทคโนโลยีและการสื่อสารมากมาย แต่หากประชนชนยังไม่มีใจเป็นกลาง  ไม่เรียนรู้การปกครองแบบประชาธิปไตยอย่างลึกซึ้ง ประเทศไทยก็จะประสบปัญหาความขัดแย้งทางสังคมอย่างไม่รู้จบ

วาทิน ศานติ์ สัติ

๒๐ ตุลาคม ๒๕๕๖

บันทึกนี้เขียนที่ GotoKnow โดย วาทิน ศานติ์ สันติ